Keurmerken: vis, schelp- en schaaldieren

In de supermarkt of bij de visboer vind je grofweg twee soorten vis: wilde vis en kweekvis. Voor al die vis, inclusief schaal- en schelpdieren, bestaat een keur aan keurmerken. Meestal zeggen die meer over duurzaamheid dan over dierenwelzijn. Wij zetten de verschillende keurmerken voor je op een rijtje.

Het MSC-keurmerk voor wilde vis
Het internationaal erkende MSC-keurmerk is opgericht om overbevissing tegen te gaan. MSC staat voor Marine Stewardship Council. Vis met dit blauwe keurmerk komt van vissers die zich inzetten om de visstand op peil te houden. Zij worden jaarlijks gecontroleerd en iedere vijf jaar vindt een totale herbeoordeling plaats. MSC is een onafhankelijke, internationale non-profitorganisatie.

Het MSC-keurmerk is het strengste en meest omvattende duurzaamheidskeurmerk voor wildvangstvisserij. Drie principes zijn leidend: het visbestand moet gezond zijn en niet overbevist worden, de visserij mag geen significante negatieve effecten hebben op het ecosysteem en de visserij moet goed beheerd worden. Dierenwelzijn speelt helaas geen rol bij MSC.

Het ASC-keurmerk voor kweekvis
Kweekvis lijkt de oplossing voor het probleem van overbevissing. Toch kleven er een hoop nadelen aan. Kweekvissen, evenals gekweekte schaal- en schelpdieren, leven vaak met velen op een kleine ruimte. Hun ontlasting verontreinigt het milieu en om de vissen gezond te houden krijgen ze vaak antibiotica en andere medicijnen toegediend.

Kweekvis met het wereldwijde ASC-keurmerk heeft een lagere impact op het milieu dan kweekvis zonder. ASC staat voor Aquaculture Stewardship Council. ASC-kwekers geven hun vissen duurzamer voer en minder antibiotica, en ook de arbeidsomstandigheden zijn beter. De precieze eisen verschillen per vissoort. Dierenwelzijn speelt ook bij ASC een beperkte rol. Zo zijn er eisen voor waterkwaliteit, stressvermindering en leefruimte, maar niet voor transport en slacht.

Europees keurmerk voor biologische kweekvis
Je denkt misschien dat wilde vis altijd biologisch is, maar dat is niet zo. Biologische vis is altijd kweekvis. Dit EU-keurmerk stelt strenge milieueisen en geeft aandacht aan dierenwelzijn. Vissen leven in een zo natuurlijk mogelijke omgeving, met meer ruimte en in schoner water. Gebruik van medicijnen en hormonen is verboden, de voortplanting gebeurt op natuurlijk wijze en de vis wordt bewusteloos en pijnvrij geslacht. Je herkent biologische vis aan het Nederlandse EKO-keurmerk (zwart) of het Europese bio-keurmerk (het groene blaadje). Elk EU-land moet een eigen controleur aanstellen. In Nederland is dit Skal Biocontrole.

Het Soil Association-keurmerk voor biologische kweekvis
Dit Britse keurmerk voor biologische kweekvis, schaal- en schelpdieren geeft dezelfde garanties als het Europese keurmerk hier boven. Op sommige aspecten gaat Soil Association verder. Het is verboden om kwetsbaar zeewier van de zeebodem te oogsten, sommige medicijnen zijn niet toegestaan en er is een maximale vastentijd voorafgaand aan de slacht. Controles worden onafhankelijk uitgevoerd.

Het ESF-keurmerk voor paling
Het gaat slecht met de paling. In Europa wordt hij ernstig bedreigd, door onder meer overbevissing, vervuiling en menselijke bouwwerken in hun leefgebied, zoals dijken en waterkrachtcentrales. Op de VISwijzer staat de paling op rood, evenals op de lijst van de IUCN. Van duurzame palingvisserij kan daarom geen sprake zijn. Toch kun je in Nederland nog altijd paling kopen, zelfs met een keurmerk.

Het ESF-keurmerk is in het leven geroepen door de Europese Eel Stewardship Association, in Nederland vertegenwoordigd door DUPAN (Duurzame Paling Nederland). Het logo van ESF lijkt op dat van MSC, maar de twee zijn niet vergelijkbaar. Het ESF-keurmerk stelt geen duurzaamheidseisen. Vissers, kwekers en handelaren mogen het ESF-logo op hun palingproducten zetten als ze een deel van hun winst aan het Eel Stewardship Fund (ESF) overmaken. Met de opbrengsten zet DUPAN zich in voor de palingstand in Europa, zoals het uitzetten van kweekpaling in het wild. Of deze maatregelen iets bijdragen is echter nooit aangetoond.

Waddengoud
Waddengoud is een keurmerk van Stichting Waddengroep voor duurzame producten en diensten uit het Waddengebied. De stichting heeft samen met de Waddenvereniging en de Vogelbescherming richtlijnen ontwikkeld voor vis, schaal- en schelpdieren. Er worden ook eisen gesteld aan dierenwelzijn. Waddengoud volgt de systematiek van het Zweedse keurmerk KRAV, voor biologische producten uit Zweden.

Het SES-keurmerk voor paling
De Sustainable Eel Group (SEG) is een internationale organisatie die zich inzet voor de palingstand in Europa. De SEG heeft in 2011 een keurmerk gelanceerd voor duurzame palingkweek en -visserij, het SES-keurmerk. SES staat voor Sustainable Eel Standard. Kwekers en vissers die aan strenge eisen voldoen en een positieve bijdrage leveren aan de palingstand, mogen het logo op hun product zetten. Dit keurmerk is in Nederland nog niet te vinden, maar binnenkort waarschijnlijk wel.

Het GGN-keurmerk voor kweekvis
Het GGN-keurmerk komt voort uit de Global Good Agriculture Practice (Global G.A.P.), een onafhankelijke non-profitorganisatie die de traceerbaarheid en veiligheid van agrarische producten garandeert. In 2004 stelde Global G.A.P. richtlijnen op voor kweekzalm, in 2008 voor garnalen en in 2009 voor tilapia en pangasius. Sinds 2011 is er een algemene aquacultuurstandaard voor alle kweekvis. De duurzaamheidscriteria van Global G.A.P. zijn beperkt. Het is een minimumnorm waaraan viskwekers moeten voldoen om toegelaten te worden tot Nederlandse supermarkten. Je herkent deze producten in de supermarkt aan het GGN-nummer op de verpakking.

Friend of the Sea
Friend of the Sea (FOS) is een internationaal keurmerk voor duurzaam gevangen en gekweekte vis, opgericht door het Earth Island Institute uit Amerika. FOS bevat criteria op het gebied van het visbestand, de impact op het ecosysteem, selectiviteit van de visserij, de mate waarin de visserij voldoet aan wet- en regelgeving, management (visserij, afval en energie) en sociale aspecten. De Good Fish Foundation, Stichting de Noordzeee en het WNF vinden FOS echter geen betrouwbare standaard voor duurzame visserij, aldus de VISwijzer.

Het Dolphin Safe-logo op blikjes tonijn
Het eerder genoemde Earth Island Institute kwam in 1990 met het label Dolphin Safe. Dit label moest een einde maken aan de enorme bijvangst van dolfijnen in de tonijnvisserij met ring- en drijfnetten. Je ziet het logo op blikjes tonijn. Er is veel kritiek op het keurmerk: producenten mogen zelf bepalen of ze dit logo dragen, er is geen onafhankelijke controle, overbevissing wordt niet tegengegaan, er is nog steeds bijvangst van andere zeedieren en het label staat ook op tonijnproducten waarbij dolfijnbijvangst niet aan de orde is, zoals bij blikjes skipjacktonijn. Vrijwel hetzelfde geldt voor het logo Dolphin Friendly of ‘dolfijnvriendelijk gevangen’.

Best Aquaculture Practices (BAP)
Het BAP-certificaat is in 1997 opgesteld door de Global Aquaculture Alliance (GAA) en bevat normen voor de duurzame kweek van onder meer garnalen, tilapia en meerval en de productie van visvoer. De milieucriteria zijn volgens de VISwijzer niet streng, maar wel een stap in de goede richting.

Naturland Aquakultur en Naturland Wildfisch
Het Duitse Naturland is een vereniging van biologische boeren en stelt normen op voor biologische landbouw. Ook voor biologisch gekweekte vis, schelp- en schaaldieren hebben ze het Naturland Aquakultur-keurmerk ontwikkeld, dat dezelfde garanties geeft als het Europese bio-keurmerk. Biologische viskweek garandeert altijd goede kweekomstandigheden en stelt als minimumeisen aan dierenwelzijn. Vissen worden bijvoorbeeld met een lagere dichtheid gehouden, in kwekerijen die aansluiten bij hun natuurlijke behoeften, en er zijn regels voor diervriendelijk transport en slacht.

Het Naturland Wildfish-keurmerk gaat overbevissing tegen maar stelt geen eisen aan dierenwelzijn. Daarbovenop stelt Naturland eisen aan de arbeidsomstandigheden en andere sociale aspecten van de visserij. Een onafhankelijke partij doet de controles.

De VISwijzer
De VISwijzer is geen keurmerk, maar een dienst van de Good Fish Foundation uit Veenendaal. De VISwijzer beoordeelt alle vissen, schaal- en schelpdieren die in Nederland te koop zijn op duurzaamheid. Consumenten kunnen zich op de website informeren.

De meeste vissen sterven, ondanks deze keurmerken, een gruwelijke dood. Het beste kun je vis helemaal laten staan. Vissen ervaren pijn, stress en angst, worden onverdoofd geslacht, levend opengesneden of levend ingevroren. Hun doodsstrijd duurt vaak uren. En dan hebben we het nog niet over de vele bijvangst in de visserij, van dolfijnen tot zeeschildpadden. Voor onze Dierenwelzijnscheck hebben we uitsluitend gekeken naar het niveau van dierenwelzijn.